Son günlerde yaşanan zehirlenme vakalarıyla gündeme gelen ıspanak doğru temizlenmediğinde tehlikeli olabiliyor. Uzmanlar yapraklı sebzelerden zehirlenmemek için en önemli noktanın bilinçli tüketim olduğuna işaret ediyor.
Ispanaktan kaynaklanan zehirlenmeler gündemdeki yerini koruyor.
Üreticiler ıspanağın zehirlenmeye yol açmayacağını vurgularken, uzmanlar doğru tüketilmesi halinde ıspanağın hiçbir risk oluşturmayacağını belirtiyorlar.
Uzmanlar, ıspanağın hasadından sofraya gelmesi sürecinde üretici ve tüketicinin yabani otları ayırt etme ve mutfakta yeşil bitkilerin temizlenmesi sırasında dikkat edilmesi gereken detayları anlattı.
Ziraat Mühendisleri Odası İstanbul Şube Yönetim Kurulu Üyesi Murat Kapıkıran, ıspanak zehirlenmelerinde adı geçen yabani ot türlerinde "atropin" ve "scopalamin" adlı etken maddeler bulunduğunu ve bu maddelerin fazla tüketilmesi durumunda bazı sorunların ortaya çıktığını söyledi.
Kapıkıran, İstanbul İl Tarım ve Orman Müdürlüğü'nün konuya ilişkin yaptığı açıklamayı hatırlatarak, yapılan analizler sonucunda zehirlenmelerin yabani otların ıspanakların içerisine karışması nedeniyle meydana geldiğini ve bu vakaların öldürücü olmadığını aktardı.
Vatandaşların yabani ot ile ıspanak arasındaki farkı ayırt edebilmeleri için dikkat etmeleri gereken noktalara işaret eden Kapıkıran, şunları kaydetti:
"Yabani otun yaprakları bazı ıspanak türlerinin yapraklarına çok benzer. Fakat şöyle ayırt etmek mümkün, ıspanak hasadı kural olarak kökünden 3 santimetre aşağıdan, toprak içinden bıçakla kesilmek suretiyle elde ediliyor. Batı'da bunlar makineyle söküldüğü için köküyle beraber sökülüp köküyle beraber tezgahlara dağıtılıyor. Bizde kesmeyle yapılıyor ama kesilmesine rağmen 6,7,8 dallı yapraklarıyla beraber bir köke bağlı halde bulunuyor. Bunun dışında eklenmiş olan yaprakların yabani ot olduğunu kabul etmek mümkün. Ancak yanlışlıkla kesilmiş yaprakların da bağ içine bağlanması bu yanılgıya neden olabiliyor. Çünkü kopmuş yaprak zannedilebiliyor ama hasatta dikkat edilmesi ve bunun denetlenmesi lazım. Toprağın 3 santimetre altından kesilmesinde ve pazarlara, marketlere öyle gönderilmesinde fayda var. Anlaşılması için gerekli şart bu aslında."
Kapıkıran, ıspanak gibi bitkiler ile meyvelerin tüketime hazır hale getirilmeden önce temizlenme aşamalarında da yapılması gerekenlere değinerek, şu bilgileri verdi:
"Sirkenin daha çok mikroorganizma kökenli bulaşıklar için ancak karbonatın daha çok kimyasallarla ilgili bazikleştirme anlamında etkili olduğu biliniyor. Bu ikisi de aslında sadece ıspanakla alakalı değil, diğer sebze ve meyve türlerinin tamamıyla alakalı. Bitkinin içine sirayet etmiş olan sistemik etkili tarım kimyasallarının çaresi değil. Bunlar sadece dıştan koruma amacıyla kullanılan kimyasalların çaresidir. Elle sert bir fırça yardımıyla bol soğuk suyla yıkayarak kimyasallardan büyük oranda kurtulmak söz konusu ama tamamıyla yok etme şansı yok. Bu nedenle de yıkama ve fırçalama yapmaya rağmen kabuğunu soymakta fayda var."
Maydanoz, tere, roka gibi diğer yeşil bitkilere de yabani ot karışıp karışamayacağına ilişkin Kapıkıran, şöyle devam etti:
"Aslında çok eskiden beri bütün hepsinde yabani ot bulaşıkları vardır ama burada talihsizlik atropa belladonna denilen bitkinin bu tür etkiler göstermesi. Maydanozda da rokada da terede de çeşitli yabani otlar olabilir ama tüketim sırasında bunlar yıkanırken yabani otlardan arındırılarak kullanıldığı için bu tür etkileri çok fazla yaşamıyoruz. Bazı yabani otlar da aslında tüketildiğinde insana zararı olmayan türler olduğu için de bu tür vakalar yaşamıyoruz."
Murat Kapıkıran, yeşil aksamlı ve destelenmiş bitkilerin üretim, hasat, nakliye aşamalarında kısmen yabani ot denetiminin yapılması gerektiğini ifade ederek, bulaşma ve karışmaların tarlada önlenebileceğini kaydetti.
Ispanak zehirlenmesine neden olduğu belirtilen güzelavrat otu ve adamotunun yalnızca ıspanak tarlalarında değil, Türkiye'nin birçok yerinde yetişme koşulları bulunduğunu aktaran Kapıkıran, "Ispanak 3 sezon yetiştirilebilir. Sonbahar ekimi türlerinde bahsi geçen yabani otların vejetasyon dönemleridir. O tarlalarda 3 türlü mücadele yapmak gerekiyor. Bir, elle çekerek mücadele. İki, dikim aralıklarına göre çapa makineleriyle yapılan mücadele. Üç de herbisit (zirai mücadele ilacı) kullanımıyla yapılan mücadele." diye konuştu.
"En önemli nokta sebzeyle yabani otun karıştırılmaması"
Yeditepe Üniversitesi Rektör Yardımcısı ve Farmasötik Toksikoloji Anabilim Dalı Başkanı Prof. Dr. Ahmet Aydın da vatandaşlara bu süreçte özellikle marketlerde satılan doğranmış ürünleri almaması yönünde tavsiyede bulunarak, "En büyük korkum, özellikle ürünlerin ambalajlı, marketlerde doğranmış halde satılmasındaki tehlikedir. Çünkü doğranmış otun hangisi ıspanak hangisi yabani ot anlaşılmayabilir. O nedenle vatandaşımızın şu anda bir süre doğranmış ürünü tercih etmemesi ve bütün ıspanak tüketmesi gerektiğini düşünüyorum." diye konuştu.
Yabani ot zehirlenmelerinde en önemli noktanın sebzeyle yabani otun karıştırılmaması olduğuna işaret eden Aydın, şu bilgileri verdi:
"Bitkiyi karıştırınca ister güzelavrat otu olsun, ister şeytan elması olsun önemli değil. Çünkü bunlar küçük miktarlarıyla bile etkili olan maddeler. Şu anda zehirlenmiş insanların heden hayati tehlikesi yok? Çünkü bu maddelere çok küçük miktarlarda maruz kalıyorlar ama etkileniyorlar. Çarpıntı, gözlerin irileşmesi, bulantı, kusma, çarpıntı şikayetlerinin bu nedenlerle dikkate alınması gerekiyor. Bitkilerle yabani otlar karışabilir, mümkündür. Bütün halindeyken yabani otlar karıştığı üründen ayırt edilebilir. Aldığımız özellikle tere, roka, maydanoz, ıspanak gibi yapraklı ürünlerin tüketiminde yabani otlara karşı dikkatli olunması gerekiyor. Özellikle bu sebzelerin bütün olarak tüketilmesini öneriyor, kaynağı bilinmiyorsa doğranmış ürünlerden de uzak durulması gerektiğini düşünüyorum."
Prof. Dr. Aydın, sebze ve meyvelerin bol suyla yakınması sonucu birçok maddenin üründen uzaklaştırılabileceğini dile getirerek, özellikle ilaç kalıntılarının suda bekletme ve birden fazla yıkamayla giderilebileceğini sözlerine ekledi.
ıspanak
yeşil sebze
yabani ot
